مرور ساده ترین خودآموز داستان نویسی برای نوجوانان

اگر مبنای پیدایش داستان کوتاه را در ایران یکی بود یکی نبود جمالزاده به حساب بیاوریم و حتی اگر توسعاً هدایت را پدر داستان نویسی ایران بدانیم. بیش از چهار دهه گذشت تا اولین کتاب های تئوری درباره داستان نویسی ترجمه و تالیف شد.

دو کتاب مهم قصه نویسی از دکتر رضا براهنی و هنر داستان نویسی از ابراهیم یونسی جزء نخستین کارهای مهم در این زمینه محسوب می شود. اگرچه این دو کتاب نیز متاثر از مباحث تئوریک و آرای نظریه پردازان غرب بود اما توانست پاسخگوی نیازهای علاقه مندانی باشد که در اواخر دهه ۴۰ به داستان نویسی رو آورده بودند. بعدها جمال میرصادقی با کتاب عناصر داستان و یکی دو کتاب دیگر این فعالیت ها را گسترش داد، البته نباید سهم کتاب های ترجمه در این حوزه را در آن سال ها ندیده گرفت از جمله درباره رمان و داستان کوتاه سامرست موام ترجمه کاوه دهگان و همین طور جنبه های رمان ادوارد مورگان فورستر ترجمه ابراهیم یونسی.

این کتاب ها اغلب فاقد سیر آموزشی بود و در آن بیشتر به تحلیل مباحث تئوری داستان پرداخته می شد که عمدتاً برای نویسندگان حرفه ای تر سودمندتر بود تا نو قلمان مبتدی. بی آنکه بخواهیم ارزش های جاودان و ماندگار این کتاب ها را نادیده بینگاریم در این آثار به جای اتخاذ یک سیر آموزشی ساده به اصطلاح سازی ها دامن زده شده. در اواخر دهه ۵۰ و خصوصاً در چند ساله اخیر در این حوزه ده ها اثر تالیف و ترجمه شد. از مهمترین کارهای آموزشی این سال ها می شود به کتاب «داستان، تعاریف، ابزار و عناصر» نوشته ناصر ایرانی اشاره کرد که برای کانون پرورش فکری کودک و نوجوان تالیف شده بود. بعدها داریوش عابدی و مهدی حجوانی هم دست به تجربیاتی زدند مثل پلی به سوی داستان نویسی داریوش عابدی و قصه چیست مهدی حجوانی و...

انتشارات هزاره ققنوس با هدف آشنایی نوجوانان با چند رشته هنری تلاش کرده است ساده ترین شیوه ها را برای آموزش هنرها انتخاب و ارائه دهد. شعر، کاریکاتور، نمایشنامه نویسی و داستان نویسی از جمله این فعالیت ها است. الفبای داستان نویسی نوشته محمدجواد جزینی کتابی است با زبانی بسیار ساده برای آموزش داستان نویسی. او در مقدمه کتاب می گوید: اگر کسی بخواهد هنر نوشتن داستان را یاد بگیرد، حتماً می تواند در قفسه های کتابخانه شهر، مدرسه یا محله اش کتاب هایی را پیدا کند که هنر نوشتن داستان را یاد می دهند. لابد شما هم به عنوان یک علاقه مند به این هنر، یک یا چندتایی از آنها را خوانده اید. مطالعه این کتاب ها برای کسی که می خواهد به طور جدی داستان بنویسد، بسیار سودمند است. اما شاید شما هم با من موافق باشید که این کتاب ها در کنار همه خوبی هایی که دارند، گاهی یک عیب کوچک هم دارند. اغلب این کتاب ها برای کسانی سودمندتر است که کمی با هنر داستان نویسی آشنا هستند. در میان این آثار شاید به سختی بتوان کتابی را پیدا کرد که زبانی ساده برای کسی که برای اولین بار می خواهد داستان بنویسد مفید باشد چرا که این کتاب ها اغلب برای بزرگسالان نوشته شده. جزینی در این کتاب تلاش کرده است عناصر ضروری داستان را آن هم با منطقی پراتیک با زبانی ساده همراه با مثال های روشن ارائه کند. از ویژگی های مهم کتاب می توان به پرهیز نویسنده از اصطلاح سازی اشاره کرد. او به آشناترین اصطلاح ها بسنده می کند. اگرچه تلاش می کند تعریف علمی این اصطلاح مخدوش نشود.

آنچه این کتاب را با دیگر کتاب ها متفاوت می سازد الگوی آموزشی انتخاب شده است. به نظر می رسد جزینی که سال ها آموزش داستان نویسی را در سطح های مختلف تجربه کرده است در تالیف این کتاب از این تجربیات بهره خوبی برده است. الگوی آموزشی کتاب بر تولید عملی داستان استوار است، یافتن فکری برای نوشتن، نقشه ریزی برای داستان، ایجاد کشمکش های آدم های جهان داستان و طرز حرف زدن آدم ها و در نهایت ابزار نوشتن داستان. نویسنده فصل «نوشتن داستان را از کجا شروع کنیم» را این گونه آغاز می کند: «اگر بخواهیم خانه ای بسازیم چه کاری انجام می دهیم. شاید یکی بگوید باید آجر و سیمان و گچ تهیه کنیم، یکی دیگر می گوید قبل از اینها باید نقشه خانه را تهیه کنیم، چندتایی هم شاید بگویند تیرآهن نیاز داریم و... البته که همه این چیزها برای ساختن خانه لازم است اما شاید اولین چیز مورد نیاز زمین باشد زمینی که روی آن باید خانه ساخته شود. برای ساختن خانه داستان هم به یک زمین نیاز داریم و زمین بستری است که داستان روی آن بنا می شود.» این بیان روشن و زبان ساده در سرتاسر شش فصل این کتاب وجود دارد.

مثال های ساده به روشن تر شدن مفاهیم کمک می کند. نویسنده در پایان هر فصل تحت عنوان تمرین تکلیف هایی را به خواننده پیشنهاد می کند، این تمرین ها در واقع اهداف آموزشی کتاب را به شناخت های عملی تبدیل می کند. این کتاب را می توان خودآموز ساده داستان نویسی برای نوجوانان به حساب آورد. تلاش نویسنده آن است که خواننده نوجوان بتواند با اتکا به مطالعه فصل ها نخستین تجربه های نوشتن داستان کوتاه را کسب کند. شیوه فصل بندی بر الگوی آموزش گام به گام استوار است. برای فهم هر فصل نیاز است که فصل قبلی خوب درک شود. این کتاب را می شود یک دوره فشرده آموزش غیرحضوری برای نوجوانان به حساب آورد. ظاهراً دغدغه نویسنده یا ناشر این بوده است که کتاب حجیم نشود، قطع کتاب هم گویای همین ادعا است. اما اگر این بیم نبود نویسنده می توانست همراه مباحث نمونه های ساده داستانی را به همراه هر مبحث ارائه دهد و بی شک جای این نمونه ها در اثر خالی است با تمام این اوصاف کتاب الفبای داستان نویسی ویژگی های منحصر به فرد خودش را حفظ کرده.

نوید مددخواه

منبع : روزنامه شرق